Iedere film- en TV-acteur maakt het wel eens mee: je wordt gevraagd, krijgt vervolgens het script toegestuurd, je bekijkt jouw scènes en dan blijkt dat je geen letter tekst hebt. Een béétje acteur denkt dan niet “Nou, dit is een makkie!”, maar beseft terdege dat juist nu extra voorbereiding en inzet wordt verwacht. Non-verbaal acteren is keihard werken.
Het héle script - en niet alleen je eigen scènes - lezen en proberen te doorgronden. Je verdiepen in jouw rol. Hoe steekt het personage in elkaar? Waardoor wordt het gedreven? De vijf W´s en je fantasie erop loslaten. Gebruik ik Method of puur techniek of een combinatie? Je maakt een complete biografie en doorleeft diverse emoties. Je haalt er desnoods muziek bij of trekt de kleding van je personage regelmatig aan. Ach, ieder pakt het op eigen wijze aan. Om goed voorbereid op de set te verschijnen in de wetenschap dat de camera genadeloos is en ´liegen´ onverbiddelijk registreert.
Iedere film- en TV-acteur maakt het wel eens mee: je bent gecast voor een rol en iemand vraagt of je veel tekst hebt.
“Neen, ik heb helemaal geen tekst.”
“Oh, figuratie dus!”
“Neen, een acteerrol.”
“Ja maar…zonder tekst…je hoeft toch niks te zeggen…”
Sinds kort ga ik vervolgens niet meer bovenstaande uitleg oplepelen, maar verwijs ik graag naar `Anatole`, een korte film van de Limburgse regisseur Elbe Stevens. Er wordt geen enkel woord gesproken. Ook niet door hoofdrolspeler Derek de Lint. Maar je ziet de acteur elke seconde actief aan het werk. Zijn gedachten zijn te lezen. Zeker kort na de zoveelste door hem verrichte executie met guillotine (Anatole is beul van beroep). Het in de mand gerolde hoofd vervult hem met walging en afschuw - het went blijkbaar nooit - maar tevens stelt hij - na een heftige confrontatie met zijn geweten - nuchter vast: “Het is mijn vak!” En bedaart daarmee weer, voor even maar, zijn innerlijk gevecht.
Dan wil ik - hierop voortbordurend - meteen maar even een lans breken voor het aanbrengen van een duidelijke scheiding tussen het werk van figuranten en acteurs. Vrijwel geen enkele productie kan zonder toegewijde, enthousiaste, zorgvuldig gecaste en goed geïnstrueerde figuranten. Maar zij zijn géén acteurs. Op een set maakte ik eens mee dat een regisseur van een dame allerlei handelingen verlangde, waarop zij vroeg: “Hoe moet dat dan?” Duidelijk geïrriteerd werd geantwoord: “Moet ik jou voor gaan doen hoe jij je werk moet doen?”
Misschien wist die regisseur niet met een figurant van doen te hebben, maar op die plek had een ervaren actrice moeten staan. Het was voor de dame in kwestie heel pijnlijk – ik vraag me af of zij ooit nog wil figureren - en de betreffende scène heb ik in het eindproduct niet teruggezien.
Of die andere keer, waarbij ik vooraf aan de opnames kennis maakte met een van mijn medespelers. Een ontzettend aardige en gedreven vent. Qua uiterlijk en type perfect gecast, was mijn eerste indruk. Al babbelend kwam ik er achter dat hij - afgezien van enkele figuratieklussen en één seizoen bij een toneelvereniging - geen ervaring had. Tijdens het draaien werd hij allengs nerveuzer omdat hij niet in staat bleek weer te geven wat gewenst was en de regie-aanwijzingen brachten hem alleen maar meer in verwarring. Resultaat: groeiend ongeduld en ingehouden ergernis bij de crew, veel tijdverlies en een geknakt zelfvertrouwen. Het goedbedoelde ‘compliment’ “Ach, het heeft eventjes geduurd voordat je in de rol kwam, maar je hebt het best wel leuk gedaan.” kon het leed niet echt verzachten. Van de betreffende takes sneuvelde op de snijtafel - behalve vijf onmisbare seconden - alles.
Kort geleden bezocht ik een lezing van regisseur Ben Sombogaart (o.a. De Storm, Bride Flight, De Tweeling en Isabelle). Ook hij betoogde dat je zelfs voor de kleinste rolletjes acteurs moet nemen. Ik citeer: “Producenten moeten op de kosten letten en willen daarom dus wel eens figuranten of edels inzetten op plekken waar eigenlijk acteurs moeten staan. Zo ontstond eens een discussie omdat ze een figurant tekst wilden laten doen. Ik protesteerde, maar ze hielden vol: ´Het zijn toch maar twee regels!´ We hebben van alles geprobeerd, maar het kwam er niet op te staan zoals we het wilden hebben. Uiteindelijk is de hele scène geschrapt.”